Η σύζευξη αυτών των δύο όρων μοιάζει φυσική, αναγκαία και αυταπόδεικτη. Σίγουρα, δημοκρατική οργάνωση μιας πολιτείας χωρίς ελευθερία φαίνεται σαν σχήμα οξύμωρο. Αλλά και αντίστροφα, είναι αδύνατον να σκεφτούμε την ελευθερία, θετική ή αρνητική, ενική ή πληθυντική, εκτός της δημοκρατικής οργάνωσης της πολιτείας. Δημοκρατία και ελεύθερη έκφραση, δημοκρατία και ελεύθερη επιλογή, δημοκρατία και ελευθερία από καταπιέσεις και εξαναγκασμούς. Όλα αυτά μοιάζουν αναπόδραστα ζεύγη σε μία καλά οργανωμένη κοινωνία.
«Είτε πιστεύει κανείς είτε όχι πως η πολιτική εξουσία είναι ξένη στον άνθρωπο, αυτή καθορίζει τη ζωή του σ’ έναν ολοένα αυξανόμενο βαθμό· έτσι η ανάγκη για συμμετοχή στη διαμόρφωσή της είν’ επιτακτική ακόμη και για όσους προτιμούν την καλλιέργεια της ατομικής περισυλλογής».
Franz Neumann, Η έννοια της πολιτικής ελευθερίας, μτφρ. Γ. Λυκιαρδόπουλος, εκδ. Έρασμος, Αθήνα 20072, σ. 52.
«Αν υπερτονίσουμε την υπεροχή της πολιτικής δράσης ανεξάρτητα από την ιστορική συγκυρία μέσα στην οποία πρέπει να εκπληρωθεί η βούληση, καταλήγουμε στον ουτοπικό “πραξικοπηματισμό” (putschism) – στην αντίληψη ότι ο άνθρωπος μπορεί, σε κάθε ιστορική στιγμή, ή μάλλον ανεξάρτητα από την ιστορική στιγμή, να πραγματώνει πλήρως την ελευθερία του διαμέσου της δράσης του. Ο Μπακούνιν, εντονότατα επηρεασμένος από τη φιλοσοφία του Φίχτε, ασπάστηκε την επαναστατική δράση ως αυτοσκοπό· ενώ ο Μουσσολίνι κήρυξε την αρετή της “ηρωικής ζωής” σε αντίθεση με τη χαμέρπεια της αστικής ασφάλειας».
Franz Neumann, Η έννοια της πολιτικής ελευθερίας, μτφρ. Γ. Λυκιαρδόπουλος, εκδ. Έρασμος, Αθήνα 20072, σ. 52.