Ας ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΤΟΥΜΕ...
♦ Οι προκαταλήψεις για τους Εβραίους πήραν την πιο ακραία μορφή τους στο πλαίσιο του ναζιστικού κράτους, εκεί που καθετί «διαφορετικό» δεν στιγματιζόταν απλώς αλλά εξοντωνόταν. Ο αντισημιτισμός είναι βασικό στοιχείο του εθνικοσοσιαλισμού, που μάλιστα τον διαφοροποιεί από τον φασισμό. Συγκεκριμένα, οι ναζί στήριξαν ολόκληρο το σύστημα μαζικών θανατώσεων και εξοντώσεων που είχαν οικοδομήσει πάνω στη ρητορική και την πρακτική μίσους εναντίον των Εβραίων.
ΘΥΜΟΜΑΣΤΕ ΟΤΙ…
♦ Το 1935 οι ναζί, με σκοπό την προάσπιση της «φυλετικής καθαρότητας» ψήφισαν τους γνωστούς και ως «νόμους της Νυερεμβέργης», που αφαιρούσαν τη γερμανική υπηκοότητα από τους Εβραίους και τους απαγόρευαν τη σύναψη γάμου ή σεξουαλικών σχέσεων με άτομα που είχαν «γερμανικό αίμα» (βλ. δραστηριότητα «Πού είναι ο Άουγκουστ» από την ενότητα «Στην τάξη και στην πράξη»).
♦ Η μεγαλύτερη ομάδα άμαχων θυμάτων του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου ήταν οι Εβραίοι της Ευρώπης, που εξοντώθηκαν συστηματικά από το χιτλερικό καθεστώς. Οι διώξεις των Εβραίων ξεκίνησαν με την γκετοποίησή τους, δηλαδή τη συγκέντρωση και τον αναγκαστικό εγκλεισμό τους σε συγκεκριμένες περιοχές ώστε να μπορούν οι ναζί να τους εποπτεύουν. Συνεχίστηκαν με την 
επιβολή περιορισμών στα δικαιώματά τους αλλά και με το μποϊκοτάζ και τον βανδαλισμό των καταστημάτων τους. Όλη αυτή η διαδρομή οδήγησε λίγο αργότερα στη «Νύχτα των κρυστάλλων», οπότε εκατοντάδες Εβραίοι δολοφονήθηκαν ή έχασαν τα σπίτια και τα καταστήματά τους από τον εμπρησμό που οργάνωσε το ναζιστικό κράτος, το οποίο επίσης πυρπόλησε εκατοντάδες συναγωγές και λεηλάτησε εβραϊκά κοιμητήρια.
♦ Στη φωτογραφία απεικονίζεται το συρματόπλεγμα που διαχώριζε το γκέτο της Κρακοβίας από την υπόλοιπη πόλη. Τι σκέφτεσαι όταν το βλέπεις;
ΑΣ ΠΑΙΞΟΥΜΕ ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ…
♦ «Το μικρό αγόρι από την Πολωνία»
♦ «Η πεταλούδα»
* (δραστηριότητες από την ενότητα «Στην τάξη και στην πράξη»)
ΑΣ ΣΚΕΦΤΟΥΜΕ…
♦ Τι επιπτώσεις έχει στη ζωή των ανθρώπων η γκετοποίησή τους; Η αποκοπή τους δηλαδή από τον κοινωνικό ιστό;
♦ Παρατηρείς σήμερα φαινόμενα γκετοποίησης κοινωνικών ομάδων;
♦ Πιστεύεις ότι η γκετοποίηση είναι επιλογή ή επιβεβλημένη πολιτική;
Ας αναλογιστούμε...
♦ Κορύφωση των διώξεων αποτέλεσε η θηριωδία του Ολοκαυτώματος: πρόκειται ουσιαστικά για την εξόντωση των Εβραίων της Γερμανίας και άλλων χωρών κατακτημένων από τους ναζί, που συντελέστηκε στα τρατόπεδα συγκέντρωσης. Στο τέλος του πολέμου ζούσαν περίπου 300.000 Εβραίοι στην Ευρώπη: σχεδόν 6.000.000 έχασαν τη ζωή τους.
♦ Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, καθιερώθηκε και ο όρος «γενοκτονία» για να παραπέμπψει ακριβώς στην πρωτοφανή για την ανθρωπότητα βιομηχανικά σχεδιασμένη, προμελετημένη και εκτελεσμένη από το γερμανικό κράτος μαζική δολοφονία των Εβραίων, που είχε διακηρυγμένο στόχο την εξόντωση ενός ολόκληρου έθνους.
♦ Οι ναζί αποκαλούσαν το σχέδιο εξόντωσης των Εβραίων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης «Τελική λύση». Τι σκέψεις και συναισθήματα σου προκαλεί αυτή η φράση στο άκουσμά της αν αναλογιστείς τι σήμαινε πρακτικά;
ΑΣ ΔΟΥΜΕ…
♦ Την ταινία Shoah (1985) του Πωλ Λάντζμαν, ένα ντοκιμαντέρ για το Ολοκαύτωμα, με αφηγήσεις αιχμαλώτων.
ΞΕΡΟΥΜΕ ΟΤΙ…
♦ Ο όρος «shoah», που σημαίνει την ολοκληρωτική καταστροφή, είναι ο εβραϊκός όρος για το Ολοκαύτωμα.
♦ Ο Τέοντορ Αντόρνο, Γερμανοεβραίος φιλόσοφος, κοινωνιολόγος και μουσικολόγος, είχε πει ότι:
ΑΣ ΣΚΕΦΤΟΥΜΕ…
♦ Τι εννοούσε ο Αντόρνο με αυτή τη φράση; Πώς γίνεται μια καλλιτεχνική πράξη να συνιστά βαρβαρότητα; Ο Αντόρνο θεωρούσε πράγματι ότι μετά το Άουσβιτς έπρεπε να απογορευτεί η ποίηση ή το νόημα της φράσης του ήταν διαφορετικό;
♦ Τι σηματοδότησε τελικά ο ναζισμός και το Άουσβιτς, ως μετωνυμία του βιομηχανοποιημένου θανάτου, για την ανθρωπότητα;
♦ Η ποίηση και η τέχνη γενικότερα είναι ανεξάρτητες από τα κοινωνικό και το πολιτικό πλαίσιο εντός του οποίου επιτελούνται;
ΑΣ ΔΙΑΒΑΣΟΥΜΕ…
Μαύρο γάλα του πρωινού το πίνουμε το βράδυ
Το πίνουμε το μεσημέρι και το πρωί το πίνουμε τη νύχτα πίνουμε όλο πίνουμε
σκάβουμε έναν τάφο στον αέρα όπου κείτεται κανείς ευρύχωρα
Ένας άντρας κατοικεί στο σπίτι παίζει με τα φίδια γράφει
γράφει όταν σκοτεινιάζει κατά τη Γερμανία τα χρυσά σου μαλλιά Μαργαρίτα
γράφει και βγαίνει μικρός στο σπίτι και αστράφτουν τ αστέρια σφυρίζει στα λυκοσκυλά του
σφυρίζει στους Εβραίους του τους βάζει να σκάψουν έναν τάφο στη γη
μας διατάζει παίχτε τώρα για να χορέψετε
Μαύρο γάλα του πρωινού σε πίνουμε τη νύχτα
σε πίνουμε το πρωί και το μεσημέρι σε πίνουμε το βράδυ
πίνουμε όλο πίνουμε
Ένας άντρας κατοικεί στο σπίτι και παίζει με τα φίδια γράφει
γράφει όταν σκοτεινιάζει κατά τη Γερμανία τα χρυσά σου
μαλλιά Μαργαρίτα
Τα στάχτινα μαλλιά σου Σουλαμίτιδα σκάβουμε έναν τάφο
στον αέρα όπου κανείς κείτεται ευρύχωρα
Φωνάζει σκάφτε βαθύτερα στο χώμα και σεις και σεις τραγουδήστε και παίχτε
αρπάζει τ όπλο από τη ζώνη του το στρυφογυρίζει τα μάτια του είναι γαλάζια
Χώστε βαθύτερα τις τσάπες και σεις και σεις μη σταματάτε
να παίζετε για να χορεύετε
Μαύρο γάλα της αυγής σε πίνουμε τη νύχτα
σε πίνουμε το πρωί και το μεσημέρι σε πίνουμε το βράδυ
πίνουμε όλο πίνουμε
ένας άντρας κατοικεί στο σπίτι τα χρυσά σου μαλλιά Μαργαρίτα
τα στάχτινα μαλλιά σου Σουλαμίτιδα παίζει με τα φίδια
Φωνάζει παίχτε πιο γλυκά το θάνατο ο θάνατος είναι ένας αριστοτέχνης απο τη Γερμανία
φωνάζει αγγίχτε πιο σκοτεινά τα βιολιά μετά θ ανέβετε σαν
καπνός τον αέρα
μετά θα έχετε έναν τάφο στα σύννεφα όπου κανείς κείτεται
ευρύχωρα
Μαύρο γάλα του πρωινού σε πίνουμε τη νύχτα
σε πίνουμε το μεσημέρι ο θάνατος είναι ένας αριστοτέχνης
απο τη Γερμανία
σε πίνουμε το βράδυ και το πρωί πίνουμε όλο πίνουμε
ο θάνατος είναι ένας αριστοτέχνης απο τη Γερμανία το μάτι του είναι γαλάζιο
σε χτυπά με σφαίρα μολυβένια σε πετυχαίνει ακριβώς
ένας άντρας κατοικεί στο σπίτι τα χρυσά σου μαλλιά Μαργαρίτα
ρίχνει τα λυκόσκυλα του απάνω μας μάς δωρίζει έναν τάφο
στον αέρα
παίζει με τα φίδια κι ονειρεύεται ο θάνατος είν’ ένας αριστοτέχνης απ’ τη Γερμανία
τα χρυσά σου μαλλιά Μαργαρίτα
τα στάχτινα μαλλιά σου Σουλαμίτιδα
Πάουλ Τσέλαν, Η φούγκα του θανάτου, μτφρ. Όλγα Βότση
ΑΣ ΣΥΖΗΤΗΣΟΥΜΕ…
♦ Ο Πάουλ Τσέλαν (1920-1970) ήταν γερμανόφωνος ποιητής και μεταφραστής, με καταγωγή από εβραϊκή οικογένεια. Στον Μεσοπόλεμο συμμετείχε σε μια αντιφασιστική, μαρξιστική οργάνωση νεολαίας που αποτελούνταν κυρίως από Εβραίους αγωνιστές και αγωνίστριες. Στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο εγκλείστηκε σε στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας, ενώ έχασε όλη του την οικογένεια στο Άουσβιτς.
♦ Τι εικόνες και τι συναισθήματα σου δημιουργεί το ποίημα;
♦ Πιστεύεις ότι οι στίχοι αφορούν μονάχα τους Εβραίους κρατούμενους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης; Ποιοι άλλοι διώχτηκαν από τον ναζισμό;
♦ Γιατί ο ποιητής λέει ότι «ο θάνατος είναι ένας αριστοτέχνης από τη Γερμανία», λες και ο θάνατος είναι κάποιου είδους τέχνη που έφτασε την τελειότητα στη Γερμανία;
♦ Μετά την ανάγνωση του ποιήματος, ας συζητήσουμε εκ νέου την έννοια του Ολοκαυτώματος και του βιομηχανοποιημένου θανάτου.
♦ Πώς θα σχολίαζες το ποίημα του Τσέλαν έχοντας στον νου σου τη ρήση του Αντόρνο που διαβάσαμε πιο πάνω; Πιστεύεις ότι η «Φούγκα του θανάτου» είναι μια «βαρβαρότητα» ή όχι και γιατί; Τι επιδιώκει να περιγράψει; Θεωρείς ότι το καταφέρνει;