Η δημοκρατική οργάνωση της Πολιτείας προϋποθέτει ότι όλοι συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων. Σε γενικές γραμμές, στην αρχαία δημοκρατία αυτό γινόταν με άμεσες διαδικασίες, ενώ στη νεότερη αυτό γίνεται με το δικαίωμα ψήφισης αντιπροσώπων, ένα δικαίωμα που σήμερα, στη σύγχρονη δημοκρατία έχει διευρυνθεί πολύ.
Όλοι
Όλοι; Σίγουρα όχι! Οι περισσότεροι ίσως; Αρκετοί; Πόσοι τέλος πάντων;
Πάντοτε υπάρχουν κριτήρια για το ποιοι θα συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων, πότε, κάθε πότε και με ποιο τρόπο. Στην Ελλάδα[1], για παράδειγμα, πρέπει να είναι κανείς πολίτης της χώρας, να έχει δηλαδή ελληνική ιθαγένεια, και να έχει συμπληρώσει το 18ο έτος ηλικίας. Πρέπει επίσης να μην έχει διαπράξει κάποιο έγκλημα που θα του έχει στερήσει τα πολιτικά του δικαιώματα και να μην πάσχει από πνευματική ή σωματική αναπηρία τέτοιου βαθμού ώστε δικαστικά να του έχει απαγορευτεί το δικαίωμα ψήφου (άρθρο 51 §3[2]). Τα ίδια κριτήρια ισχύουν σε πολλές σύγχρονες δημοκρατίες.
Αρχαία Δημοκρατία
τύχθηκε ο θεσμός της δημοκρατίας και της δημοκρατικής διακυβέρνησης της Πολιτείας. Τα θεμέλια της δημοκρατικής διακυβέρνησης της πολιτείας μπήκαν στην πόλη-κράτος της Αθήνας, γύρω στον 6ο αιώνα π.Χ., όταν ο Σόλωνας κλήθηκε να αναδιαμορφώσει τον τρόπο της πολιτικής και κοινωνικής οργάνωσης και να αντιμετωπίσει κάποια σοβαρά πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα. Η πιο διάσημη αρχαία δημοκρατία είναι η Αθηναϊκή Δημοκρατία του Περικλή, η Δημοκρατία, δηλαδή, του 5ου αιώνα π.Χ., γνωστού και ως χρυσού αιώνα.
Στη φωτογραφία βλέπουμε τον λόφο της Πνύκας, «τον χώρο συγκέντρωσης της αθηναϊκής Εκκλησίας του Δήμου. […] εδώ ακούστηκε ο Θεμιστοκλής να παροτρύνει τους Αθηναίους να χτίσουν γρήγορα τα τείχη. Εδώ εισηγήθηκε ο Περικλής την ανέγερση του Παρθενώνα με συμμαχικά χρήματα. […] Η μορφή της Πνύκας που έχει σωθεί σήμερα ανήκει στην εποχή του Λυκούργου και χρονολογείται στα χρόνια 330-326 π.Χ. […] Μετά τα κλασικά χρόνια, οι Αθηναίοι αντί να στέκονται στην Πνύκα προτιμούσαν να κάθονται στα εδώλια του Διονυσιακού θεάτρου, όπου είχε μεταφερθεί η έδρα της Εκκλησίας του Δήμου».
Ιωάννα Φωκά και Πάνος Βαλαβάνης, Περίπατοι στην Αθήνα και την Αττική, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 1994, σσ. 60-61.
«Τα πολιτικά ιδεώδη της [αθηναϊκής δημοκρατίας] – ισότητα των πολιτών, ελευθερία, σεβασμός του νόμου και της δικαιοσύνης – διαμόρφωσαν την πολιτική σκέψη στη Δύση διαμέσου των αιώνων, παρόλο που ορισμένες κεντρικές ιδέες, όπως η νεότερη φιλελεύθερη αντίληψη ότι τα ανθρώπινα όντα είναι “άτομα” με “δικαιώματα”, ασφαλώς δεν ανάγονται άμεσα στην αρχαία Αθήνα».
Ντέιβιντ Χελντ, Μοντέλα δημοκρατίας, μτφρ. Μαριάννα Τζιαντζή, εκδ. Στάχυ, Αθήνα 1995, σ. 27.
Άμεσες Διαδικασίες/Άμεση Δημοκρατία
- Σε αυτή την άποψη, κάποιοι απαντούν με το ισχυρό παράδειγμα της Δημοκρατίας της Ελβετίας, που για τη διακυβέρνησή της χρησιμοποιεί και αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες. Επίσης, σε ορισμένες πολιτείες των Ηνωμένων Πολιτειών εφαρμόζονται αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες σχετικές με την πολιτική διακυβέρνηση.
«Μένει το υπαρκτό ζήτημα της άμεσης δημοκρατίας στην κλίμακα των νεωτερικών κοινωνιών, των εθνών, των ηπείρων ίσως, ή ακόμη και ολόκληρης της ανθρωπότητας. Δεν έχω απάντηση για τις θεσμικές μορφές που θα μπορούσε να πάρει. Το μόνο που λέω είναι ότι, στις δημιουργίες των μεγάλων πολιτικών και κοινωνικών κινημάτων των νεότερων χρόνων, βρίσκει κανείς σπέρματα μορφών καθεστώτων που επιτρέπουν κάποια άμεση δημοκρατία. Για παράδειγμα, η μορφή της Κομμούνας του Παρισιού ή των σοβιέτ –των πραγματικών σοβιέτ, προτού τα χαλιναγωγήσουν οι μπολσεβίκοι– ή των εργατικών συμβουλίων. Με μία εξουσία, πράγματι, τη μεγαλύτερη δυνατή εξουσία, αυτή των γενικών συνελεύσεων, δηλαδή την άμεση δημοκρατία, για τις ύστατες αποφάσεις και, δευτερευόντως, όπως θα λέγαμε σήμερα, με μία εξουσία αντιπροσώπων, αντιπροσώπων όμως προφανώς εκλεγμένων και ανά πάσα στιγμή ανακλητών, που να μην μπορούν, επομένως, να στερήσουν από τη συλλογικότητα την εξουσία της. Ως προς αυτό, όμως, για μια ακόμη φορά νομίζω ότι, αν πρέπει να υπάρχει δημοκρατία, αυτή δεν μπορεί παρά να είναι μόνο άμεση και δεν θα μπορέσει να προκύψει παρά μόνο μέσα από ένα τεράστιο λαϊκό κίνημα που να αφορά τη μεγάλη πλειοψηφία της κοινωνίας. […] Αν η κοινωνία δεν μπορεί να βρει μορφές άσκησης της εξουσίας που να είναι πραγματικά δημοκρατικές, είτε να είναι αυτές που σκιαγράφησα είτε άλλες, ίσως πιο αποτελεσματικές, τότε δεν θα μείνει να κάνουμε κάτι, θα υπάρξει και πάλι ένα αντιπροσωπευτικό καθεστώς, αυτό που ο Μαρξ αποκάλεσε υποτροπή σ’ όλον αυτόν τον “πρότερο κυκεώνα”, την απαλλοτρίωση, δηλαδή, της εξουσίας από τους αντιπροσώπους, τους κατέχοντες, τους ανθρώπους σήμερα των ΜΜΕ κ.λπ.»
Κορνήλιος Καστοριάδης, Δημοκρατία και σχετικισμός, μτφρ. Χρ. Γεμελιάρης, εκδ. Στάσει Εκπίπτοντες, Αθήνα 2015, σσ. 92-93.
- Άλλοι απαντούν με το επιχείρημα της ανάπτυξης και της διεύρυνσης της τεχνολογίας, η οποία μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη αμεσοδημοκρατικών διαδικασιών.
- Άλλοι, πάλι, απαντούν με την ανάγκη ανάπτυξης αυτού του συστήματος άμεσης συμμετοχής σε τοπικό τουλάχιστον επίπεδο ή σε επίπεδο οργάνωσης των πολιτών μιας γειτονιάς.
Νεότερη Δημοκρατία
«Αναλογιστείτε, παραδείγματος χάριν, τη λειτουργία των υπερεθνικών οικονομικών θεσμών, όπως η Παγκόσμια Τράπεζα, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου. Σε μεγάλο βαθμό, οι συνθήκες εξάρτησης που απαιτούν αυτοί οι θεσμοί αφαιρούν από τα χέρια των εθνών κρατών τις αποφάσεις για την οικονομική και την κοινωνική πολιτική. Στην εξουσία αυτών των θεσμών υπόκεινται τόσο τα υποτελή όσο και τα ηγεμονεύονται έθνη κράτη, εμφανέστερα βέβαια τα πρώτα. Είναι σαφές ότι αυτοί οι υπερεθνικοί οικονομικοί θεσμοί δεν αντιπροσωπεύουν και δεν μπορούν να αντιπροσωπεύουν τον λαό, παρά μόνο με την πλέον απόμακρη και αφηρημένη έννοια – με την έννοια, παραδείγματος χάριν, ότι ορισμένα έθνη κράτη, τα οποία κατά κάποιον τρόπο αντιπροσωπεύουν τον λαό τους, διορίζουν τους αντιπροσώπους τους στους θεσμούς».
Michael Hardt & Antonio Negri, «Παγκοσμιοποίηση και Δημοκρατία», στο Συλλογικό, Η απραγματοποίητη Δημοκρατία, μτφρ. Ελεάνα Πανάγου, εκδ. future, Αθήνα 2010, σσ. 108-109.
- Η λέξη «ρεπουμπλικάνος» αναφέρεται στη συντηρητική πολιτική παράταξη των ΗΠΑ, που βρίσκεται απέναντι στους «δημοκρατικούς».
- Ρεπούμπλικα στα ελληνικά είναι ένα είδος καπέλου. «Τα καπέλα που είναι γνωστά στην Ελληνική με τα ονόματα ρεπούμπλικα και τραγιάσκα είναι δάνεια της Ελληνικής με παράλληλη εξέλιξη. Η τραγιάσκα είναι η ρουμανική λέξη traiasca που δεν είχε καμία σχέση με το γνωστό είδος καπέλου αλλά σήμαινε “ζήτω”! Από τη φράση “traiasca Grecia” που φώναξαν ενθουσιώδεις Ρουμάνοι εκδρομείς επισκεπτόμενοι την Ελλάδα, φράση επευφημίας που σήμαινε “ζήτω η Ελλάδα” και που συνοδευόταν από το πέταγμα στον αέρα των καπέλων που φορούσαν πήρε η λέξη στα Ελληνικά τη σημασία “καπέλο”, για την ακρίβεια “μάλλινο λαϊκό καπέλο με γείσο”. Ανάλογη εξέλιξη φαίνεται ότι είχε και η λέξη ρεπούμπλικα. Και η λέξη αυτή δήλωσε ένα είδος καπέλου (μαλακό ημίψηλο καπέλο από καστόρι ή πανί), ίσως πάλι από τις αντιμοναρχικές ζητωκραυγές πολιτών υπέρ της δημοκρατίας, που δήλωνε η ιταλική λέξη repubblica».
http://goo.gl/MPEVRA