Ας διαβάσουμε...
Πώς περιγράφει ο Νίκος Καζαντζάκης τις θηριωδίες των ναζί στην Κρήτη:
ΑΜΙΡΑΝ, συνέλαβον τούς ἄνδρας ὅλους – περί τούς 100 – τούς ὁποίους ἄνευ διαδικασίας ἐξετέλεσαν μέχρις ἑνός ὀλίγον κατωτέρω τῆς δημοσίας ὁδοῦ. […]Τά πρόσωπα τῶν νεκρῶν ἦσαν παραμορφωμένα, διότι οἱ Γερμανοί ἐσκόπευον ἐπί τῆς κεφαλῆς των ἐκ τοῦ πλησίον καί δι’ αὐτό ἡ ἀναγνώρισις ἐγίνετο συχνά ἐκ τῶν ἐνδυμάτων μόνον. «Τά μυαλά τοῦ πατέρα μου καί τοῦ ἀδελφοῦ μου ἦσαν χυμένα χάμω» μᾶς εἶπε μιά γυναῖκα. Μία ἄλλη: «τό γυιό μου γουλιά γουλιά τόν ἔπαιρνα καί τόν ἔβανα στό σακκί, καί πῆγα καί τόν ἔθαψα».Ἡ Ἐπιτροπή δέν θά λησμονήσῃ ποτέ τό σπαρακτικόν θέαμα πού ἀντίκρυσεν καθώς ἔφθανεν εἰς τόν Ἀμιρᾶν, διά νά διαπιστώση τά ἀνωτέρω ἐκτεθέντα· ἐπί τοῦ τόπου τῆς ἐκτελέσεως εὗρε συγκεντρωμένας περί τάς 300 γυναῖκας μελανηφορούσας μετά τῶν τέκνων των, θρηνούσας, κοπτομένας καί μυρολογούσας.
ΓΑΛΑΤΑΣ Χανίων. Μόλις οἱ Γερμανοί κατέλαβον τό χωρίον τήν 26ην Μαΐου ἤρχισαν φονεύοντες τούς εἰς τά καταφύγια κρυπτομένους γέροντες καί γυναῖκας […] Εἰς τούς κατοίκους τοῦ χωρίου ἀπηγόρευσαν τήν περισυλλογήν τῶν νεκρῶν […] Ἡ ἄδεια πρός ταφήν ἐδόθη μόλις μετά 9 μῆνας, ἀφού τά πτώματα εἶχον καταφαγωθῇ ἀπό τούς σκύλους καί τά τσακάλια.
Εἰς τόν ΔΡΑΠΑΝΙΑΝ, μόλις τόν κατέλαβον, συνέλαβον τούς ἀμάχους ἄνδρας, πού εἶχαν μείνει ἐκεῖ, ἐστήριξαν ἐπί τῶν ὤμων των τά ὁπλοπολυβόλα καί ἤρχισαν νά φωνάζουν εἰς τούς πέριξ τοῦ χωρίου ἐνόπλους νά ἔλθουν νά παραδοθοῦν, χωρίς νά φοβοῦνται ὅτι θά πάθουν. Μέ τήν ἀπάτην αὐτήν κατώρθωσαν νά φονεύσουν 23.
ΚΑΝΤΑΝΟΣ. […] Μετά την γενικήν λεηλασίαν ὅλαι αἱ οἰκίαι τοῦ χωρίου ἐκάησαν ἤ ἀνετινάχθησαν διά δυναμίτιδος. […] Ἐν τῷ μεταξύ ἀπεφασίσθη ἡ περιοχή τῆς Καντάνου νά καλλιεργηθῇ διά λογαριασμόν τοῦ Ράϊχ.
ΚΥΡΤΟΜΑΔΟΣ, […]. Ἡ Διγαλάκη, ἐπειδή ἐθρήνει τούς πρό αὐτῆς ἐκτελεσθέντες τρεῖς ἀδελφούς της, ἐδάρη καί ἐλακτίσθη, ὅπως ἐκακοποιήθη καί ὁ ἐκ τῶν 7 ἐκτελεσθέντων Θεοφ. Σαρτζετάκης κατά τήν σύλληψίν του, διότι εἶχε φωνάξει: «ἄχ, παιδιά μου!».
ΑΛΙΚΙΑΝΟΣ Εἰς τάς 2/6 προέβησαν εἰς τήν ἐκτέλεσιν 42 ἀνδρῶν ἐντός τοῦ περιβόλου τῆς ἐκκλησίας καί ἐνώπιον τῶν ὑποχρεωτικῶς συγκεντρωμένων ἐκεῖ γυναικῶν. […] Πολλοί ἐτάφησαν ζῶντες ἀκόμη.
ΠΕΡΙΒΟΛΙΑ καί ΜΙΣΙΡΙΑ· ἡ ἐκτέλεσις τῶν περισσοτέρων ἐξ αὐτῶν συνετελέσθη δι’ ἀνιέρου ἀπάτης· εἰς τούς κατοίκους, οἵτινες εἶχον συλληφθῆ ὅλοι καί ἐκρατοῦντο νηστικοί, εἶπον οἱ Γερμανοί, ἐάν ἤθελον, νά τούς δώσουν τσάϊ καί μπισκότα. Ὅσοι ἐδήλωνον, ὡδηγοῦντο ἔξω κατά μικράς ὁμάδας καί ἐξετελοῦντο παρά τήν παραλίαν, χωρίς οἱ ὑπόλοιποι ἔγκλειστοι νά ἀντιλαμβάνωνται τί συμβαίνει. […] Ἡ μαθήτρια τοῦ Γυμνασίου Ἀθηνᾶ Δρανδάκη, ἰδοῦσα τυφεκισμένους τόν ἀδελφόν της καί τήν μίαν ἀδελφήν της, τήν δέ ἄλλην τραυματισμένη, παρεφρόνησεν. Οἱ Γερμανοί τούς ἡμίσεις τῶν νεκρῶν ἔκαυσαν ἐπιχύσαντες βενζίνην, τούς ἄλλους δέ ἔρριψαν εἰς φρέατα.
ΚΑΛΗΣ ΣΥΚΙΑ […] Ἐπειδή οἱ ἄνδρες τοῦ χωρίου εἶχον διαφύγει, οἱ Γερμανοί εἰσελθόντες (9/10/43) συνεκέντρωσαν τάς γυναῖκας ὅλας παρά τήν βρύσιν τοῦ χωρίου καί ἤρχισαν νά τάς ἀνακρίνουν ἐρωτῶντες ποῦ εὑρίσκονται οἱ ἄνδρες των, ποῦ ἔχουν κρυμμένα τά ὅπλα των κ.λπ. […] Ἐπειδή ὅμως ἐκεῖναι δέν τούς ἀπεκάλυπτον τίποτε, ἔθεσαν πῦρ εἰς 4 οἰκίας καί διέταξαν νά ἐγερθοῦν αἱ γυναῖκες, τῶν ὁποίων αἱ οἰκίαι ἐκαίοντο. Καθώς ἠγέρθησαν 5 […] τάς διέταξαν νά προχωρήσουν πρός τάς καιομένας οἰκίας των. Ἡ Ε. Γριντάκη ἐκράτει εἰς τάς ἀγκάλας της τό διετές τέκνον της· οἱ Γερμανοί τῆς τό ἥρπασαν, τό πέταξαν εἰς τόν δρόμον καί ἔπειτα ἔρριψαν ἐκείνην ἐντός τῆς φλεγομένης οἰκίας της, ὅπου ἐκάη. Ἡ Μαλ. Πετράκη καί ἡ Μαρ. Νικητάκη ἐρρίφθησαν ἐντός τῆς οἰκίας τοῦ Στ. Σταυρουλάκη, τήν ὁποίαν ἐπίσης εἶχον πυρπολήσει. Ἡ Ἀργ. Κωστάκη ἐρρίφθη ἐντός τῆς φλεγομένης οἰκίας τοῦ Ἐμμ. Γ. Κωστάκη, ἀφοῦ πρῶτον ἐφονεύθη διά περιστρόφου· τό αὐτό συνέβη μέ τήν Ἑλ. Νικητάκη ἐντός τῆς οἰκίας τοῦ Εὐαγγ. Πετράκη. Ἐντός τῆς οἰκίας τοῦ Ἐμμ. Κωστάκη ἐρρίφθησαν διά νά καοῦν καί αἱ ἐξῆς τρεῖς τυφεκισθεῖσαι προηγουμένως.
ΑΣ ΕΠΙΣΚΕΦΤΟΥΜΕ…
♦ Τον «Χώρο ιστορικής μνήμης 1941-1944», στην πλατεία Κοραή στο κέντρο της Αθήνας. Στο κτίριο αυτό στεγαζόταν η Κομμαντατούρ (ή Κομαντατούρα, όπως την έλεγαν οι Έλληνες), ενώ στα υπόγειά της βρίσκονταν φυλακισμένοι πολλοί Αθηναίοι αντιστασιακοί και όχι μόνο.
♦ Την πλατεία Ελευθερίας στη Θεσσαλονίκη και το Μνημείο του Ολοκαυτώματος.
♦ Το μνημείο για τους δολοφονημένους Εβραίους της Ουγγαρίας, στις όχθες του Δούναβη στη Βουδαπέστη. Οι ναζί, πριν τους δολοφονήσουν, τους ανάγκαζαν να βγάλουν τα παπούτσια τους, που ήταν ό,τι πολυτιμότερο είχαν πάνω τους. Το μνημείο αποτελείται από σαράντα ζεύγη μπρούντζινων παπουτσιών.
Ας σκεφτούμε...
♦ Η ναζιστική ιδεολογία της φυλετικής καθαρότητας οδήγησε στη δημιουργία στρατοπέδων συγκέντρωσης και στην εξόντωση εκατομμυρίων ανθρώπων που στιγματίζονταν ως επικίνδυνοι.
♦ Αυτές οι πρακτικές εξόντωσης, τα περισσότερα θύματα των οποίων ήταν Εβραίοι, αποτέλεσαν το Ολοκαύτωμα, ή αλλιώς την Τελική Λύση (όπως κωδικά ονόμαζαν την επιχείρηση εξάλειψης των Εβραίων οι ναζί), δηλαδή τη γενοκτονία του εβραϊκού έθνους, τη βιομηχανικά σχεδιασμένη μαζική δολοφονία τους. Ο ναζισμός κατέστησε τη Γερμανία ένα εργοστάσιο παραγωγής θανάτου, μια βιομηχανία κεντρικά οργανωμένων μαζικών εξοντώσεων.
♦ Το Ολοκαύτωμα, ωστόσο, είχε πολλά πρόσωπα. Μπορούμε να πούμε ότι υπήρξε Ολοκαύτωμα πολιτικό και κοινωνικό, με τον εκγερμανισμό των θεσμών, την αποπομπή των μη Γερμανών από τη διοίκηση· πολιτισμικό, με την απαγόρευση σε μη γερμανικούς πληθυσμούς να μιλούν τη μητρική τους γλώσσα και την καταστροφή της πολιτιστικής παραγωγής και κληρονομιάς τους· οικονομικό, με την αφαίρεση των οικονομικών πόρων των κατεχόμενων χωρών και τη μεταφορά τους στο γερμανικό κράτος· θρησκευτικό, με την επιβολή της απάρνησης της θρησκείας που δεν ήταν αποδεκτή από τον ναζισμό· ηθικό, με τον εξευτελισμό των ανθρώπων στα γκέτο, στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και στα εργαστήρια πειραμάτων· φυσικό, με την αποδυνάμωση και την εξόντωση των διαφόρων εθνικών ομάδων.
♦ Ως προς τη φυσική εξόντωση, χαρακτηριστική είναι η επιβολή φυλετικών κριτηρίων στη διανομή τροφής. Πιο κάτω βλέπουμε έναν πίνακα ο οποίος κατανέμει τις βασικές θρεπτικές ουσίες που υποτίθεται ότι έπρεπε να λαμβάνει ο ανθρώπινος οργανισμός βάσει φυλετικής διάκρισης:
| Καταναλωτής | Υδατάνθρακες % | Πρωτεΐνες % | Λίπη% |
| Γερμανοί | 100 | 97 | 77 |
| Τσέχοι | 90 | 92 | 65 |
| Δανοί | 84 | 95 | 65 |
| Βέλγοι | 79 | 73 | 29 |
| Πολωνοί (προσαρτημένη Πολωνία) | 76 | 85 | 49 |
| Πολωνοί (γενική διοίκηση) | 77 | 62 | 18 |
| Νορβηγοί | 69 | 65 | 32 |
| Γάλλοι | 58 | 71 | 40 |
| Έλληνες | 38 | 38 | 1,14 |
| Εβραίοι | 27 | 20 | 0,32 |
ΑΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΟΥΜΕ…
♦ Τι είναι τα τάγματα θανάτου, τα κρεματόρια, και το Zyclon B;
ΑΣ ΑΚΟΥΣΟΥΜΕ…
♦ Το τραγούδι «Dance me to the end of love» του Λέοναρντ Κοέν και ας αναζητήσουμε την ιστορία που κρύβεται πίσω από τους στίχους του.
♦ Το τραγούδι «Ο Αντώνης» σε στίχους Ιάκωβου Καμπανέλλη, που βρίσκεται στον δίσκο Μαουτχάουζεν του Μίκη Θεοδωράκη.
♦ Ο Αντώνης ήταν πραγματικό πρόσωπο, και οι στίχοι του τραγουδιού αφηγούνται την ιστορία του στο στρατόπεδο συγκέντρωσης.
♦ Μπορείς να αναζητήσεις αυτή την ιστορία και σε άλλες πηγές; Θα μπορούσες να τη ζωγραφίσεις;
ΑΣ ΔΟΥΜΕ…
♦ Την ταινία Νύχτα και καταχνιά (1955) του Αλέν Ρεναί, για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, που συνδυάζει αρχειακό και νέο κινηματογραφικό υλικό. Το σενάριο γράφτηκε σε συνεργασία με τον Ζαν Καιρόλ, επιζώντα του στρατοπέδου Μαουτχάουζεν, ενώ η μουσική είναι του Χανς Άισλερ, εξόριστου και κυνηγημένου για χρόνια από τους ναζί.
ΑΣ ΔΙΑΒΑΣΟΥΜΕ…
♦ Τους δύο τόμους του βραβευμένου με Πούλιτζερ κόμικ με τίτλο Maus (Art Spiegelman, Maus: Η ιστορία κάποιου που επέζησε, τόμ. Ι: Ο πατέρας μου αιμορραγεί ιστορία και τόμ. ΙΙ: Εδώ αρχίζουν τα προβλήματά μου, μτφρ. Σάββας Μιχαήλ και Νατάσσα Χασιώτη, Zoobus, Αθήνα 2008). Μια αντιφασιστική ιστορία για τη ζωή στα στρατόπεδα συγκέντρωσης αλλά και έξω από αυτά για όσες και όσους επέζησαν δoσμένη μέσα σε ένα αλληγορικό πλαίσιο, όπου οι Εβραίοι απεικονίζονται σαν ποντίκια, οι ναζί σαν γάτες, οι Πολωνοί σαν γουρούνια και οι Αμερικανοί σαν σκύλοι.
♦ Το βιβλίο του Ίμρε Κέρτες, κρατούμενου στο Άουσβιτς, Το μυθιστόρημα ενός ανθρώπου δίχως πεπρωμένο (Καστανιώτης, 2010).
ΑΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΟΥΜΕ…
♦ Τις μαρτυρίες επιζώντων από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης στον διαδικτυακό τόπο του Μουσείου Μνήμης Ολοκαυτώματος των Ηνωμένων Πολιτειών.
Ας ερευνήσουμε...
♦ Μια μάλλον παραγνωρισμένη πτυχή των μαζικών εξοντώσεων που σχεδίασε και πραγματοποίησε το Τρίτο Ράιχ ήταν οι διώξεις ατόμων με αναπηρία και ατόμων ψυχικώς πασχόντων. Το ναζιστικό κράτος προχώρησε με νόμο στην υποχρεωτική στείρωση αυτών των ανθρώπων –καθώς και άλλων που θεωρούνταν εκπρόσωποι κατώτερων φυλών ή κοινωνικών ομάδων– με σκοπό η «άρια φυλή» να μείνει «καθαρή από μολυσματικές επιμειξίες». Περίπου 400.000 άνθρωποι υπέστησαν στείρωση.
♦ Εκτός από τις στειρώσεις, χιλιάδες ΑμεΑ και ψυχικώς πάσχοντα άτομα έχασαν τη ζωή τους στα στρατόπεδα εξόντωσης, αλλά και νωρίτερα, έξω από αυτά, σε ιδρύματα που χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά για την πραγματοποίηση των προγραμμάτων υποχρεωτικής ευθανασίας. Εκεί, οι κρατούμενοι είτε εγκλείονταν σε θαλάμους αερίων είτε υποβάλλονταν σε θανατηφόρες ενέσεις, ενώ επίσης αφήνονταν ακόμα και να λιμοκτονήσουν. Αυτά τα βασανιστήρια λειτούργησαν μετέπειτα ως πρότυπο για τις τεχνικές μαζικής εξολόθρευσης των κρατουμένων στα στρατόπεδα εξόντωσης.
ΗΞΕΡΕΣ ΟΤΙ…
♦ Σε όλα αυτά τα πειράματα εξόντωσης γιατροί και επιστήμονες όχι μόνο συμμετείχαν ενεργά αλλά τα επέβλεπαν κιόλας; Τα εν λόγω πειράματα, που έμειναν γνωστά ως «προγράμματα ευγονικής», είχαν σκοπό να «βελτιστοποιήσουν» τα κληρονομικά χαρακτηριστικά μέσα από τον έλεγχο της αναπαραγωγής και την «απομόνωση των προβληματικών στοιχείων». Με λίγα λόγια, στόχευαν να φτιάξουν στο εργαστήριο τον «άριο υπεράνθρωπο», που θα ανταποκρινόταν στη ναζιστική ιδεολογία. Έτσι, η «ανωτερότητα της άριας φυλής» παρουσιαζόταν αφενός ως επιστημονικά αποδεδειγμένο γεγονός, που προέκυπτε μέσα από έρευνες και πειράματα, και αφετέρου ως αναγκαία προϋπόθεση και ζητούμενο για τη γερμανική αυτοκρατορία.
ΓΙΑ ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΣΥΖΗΤΗΣΗ…
♦ Με βάση όσα συζητήθηκαν μέχρι στιγμής, ας αναλογιστούμε πλέον πιο συνολικά αν η επιστήμη εν γένει είναι ουδέτερη. Ποιος ο ρόλος του ελέγχου των ερευνών, της διασταύρωσης των αποτελεσμάτων και της επιστημονικής αντιπαράθεσης; Πόσο σημαντικό είναι για έναν ερευνητή να προσεγγίζει ένα επιστημονικό πρόβλημα εντός των κοινωνικών και πολιτικών συμφραζομένων του, αλλά και να θέτει στο επίκεντρο της μελέτης του την αρχή της προστασίας της ανθρώπινης ζωής και αξιοπρέπειας;
Ας μελετήσουμε...
♦ Αντίστοιχα πειράματα εξόντωσης υπέστησαν και τα ομοφυλόφιλα άτομα. Η ναζιστική Γερμανία νομιμοποίησε και διέδωσε πλατιά όλα εκείνα τα στερεότυπα που γεννούν την ομοφοβία. Καταδίωξε και έκλεισε σε φυλακές και στρατόπεδα συγκέντρωσης ομοφυλόφιλα άτομα, τα οποία μάλιστα υποχρέωσε να φορούν στο πέτο τους ένα ανάποδο ροζ τρίγωνο. Μέλη του ναζιστικού κόμματος μάλιστα κατέστρεψαν το Ινστιτούτο Σεξουαλικών Μελετών του Μάγκνους Χίρσφελντ, Εβραίου φυσικού και σεξολόγου, ο οποίος υπήρξε από τους πρώτους που υποστήριξαν δημόσια και μέσα από ακτιβιστικές κινήσεις και συλλογικότητες τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων και των transgender ατόμων.
ΑΣ ΣΥΖΗΤΗΣΟΥΜΕ…
♦ Οι ναζί κατηγορούσαν τα ομοφυλόφιλα άτομα ότι διέφθειραν το έθνος και κατέστρεφαν την ηθική, ότι λειτουργούσαν ενάντια σε όσα προστάζει η φύση, ότι μόλυναν τους υγιείς Γερμανούς και εμπόδιζαν την ομαλή αναπαραγωγή τους.
♦ Πιστεύεις ότι στοιχεία αυτής της αντίληψης επιβιώνουν ακόμα και σήμερα; Υπάρχουν παραδείγματα συνανθρώπων μας που βάλλονται με αυτόν τον τρόπο;
ΑΣ ΔΟΥΜΕ…
♦ Την ταινία του Ρίτσαρντ Όσβαλντ και του Μάγκνους Χίρσφελντ Διαφορετικός από τους άλλους (Anders als die Andern, 1919).
♦ Το ντοκιμαντέρ Paragraph 175 (2000) του Ρομπ Έπσταϊν και του Τζέφρυ Φρήντμαν. Η ταινία αφηγείται ιστορίες ομοφυλόφιλων ανδρών και γυναικών που είχαν διωχθεί από τους ναζί, οι οποίοι πραγματοποίησαν προγκρόμ και διώξεις βασισμένοι το διαβόητο «άρθρο 175», που ποινικοποιούσε την ομοφυλοφιλία ως εγκληματική πράξη.
ΑΣ ΔΙΑΒΑΣΟΥΜΕ…
♦ Τη μαρτυρία του Γιόζεφ Κ. από τον εγκλεισμό του σε στρατόπεδο συγκέντρωσης: Χάιντς Χέγκερ, Οι άντρες με το ροζ τρίγωνο. Η μαρτυρία ενός ομοφυλόφιλου από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης 1939-1945, μτφρ. Ρίτσα Δεκαβάλλα, Μαύρη Λίστα, Αθήνα 2000.
ΑΣ ΣΥΖΗΤΗΣΟΥΜΕ...
♦ Εβραίοι, Ρομά, κομμουνιστές, ομοφυλόφιλοι, Μάρτυρες του Ιεχωβά, ΑμεΑ και ψυχικώς πάσχοντα άτομα κατηγοριοποιήθηκαν από τη ναζιστική Γερμανία ως «ζωές ανάξιες να ζουν», γι’ αυτό υπέστησαν μαζικές εκτελέσεις και διώξεις.
♦ Στη φωτογραφία που ακολουθεί (πηγή: Μουσείο Μνήμης Ολοκαυτώματος Ηνωμένων Πολιτειών) φαίνονται τα σήματα των κρατουμένων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Γιατί πιστεύεις ότι οι ναζί στιγμάτιζαν τους ανθρώπους και τους κατηγοριοποιούσαν; Τι επιπτώσεις θεωρείς ότι είχε αυτό στους ίδιους αλλά και στους συμπολίτες τους; Ποια αντίληψη για την κοινωνία καλλιεργούσε και τι παρακαταθήκες εκτιμάς ότι άφησε αυτή η πρακτική;
♦ Εντοπίζεις σήμερα στοιχεία της αντίληψης που προτάσσει την κυριαρχία του ισχυρότερου και την υποταγή εκείνου που στιγματίζεται ως κατώτερος λόγω διαφορετικής καταγωγής, πολιτισμού ή πολιτικών πεποιθήσεων; Μπορείς να σκεφτείς κάποιο παράδειγμα;
ΑΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΤΟΥΜΕ…
♦ Πιο κάτω βλέπουμε μια προπαγανδιστική αφίσα του χιτλερικού καθεστώτος με τίτλο «Υπάνθρωποι» (πηγή: sarantakos.wordpress.com). Τι εικόνες σού φέρνει στο μυαλό;
♦ Το 2012, σε συνεδρίαση της Βουλής των Ελλήνων, μια εκλεγμένη βουλεύτρια χαρακτήρισε τους μετανάστες που έρχονται στην Ελλάδα «υπάνθρωπους». Ολόκληρη την ομιλία της μπορείς να τη βρεις στο σάιτ της Βουλής. Με βάση όσα συζητήσαμε μέχρι στιγμής, πώς θα σχολίαζες τη συγκεκριμένη ομιλία;
ΑΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΟΥΜΕ…
♦ Όπως είδαμε και προηγουμένως, εκτός από την αναπαραγωγή της αντίληψης περί «υπανθρώπων», οι ναζί χρησιμοποίησαν και άλλη μια ρητορική μίσους, που στόχο είχε τη δημιουργία φόβου και την εξόντωση των αντιφρονούντων και κάθε ανθρώπου που στιγματιζόταν ως «διαφορετικός» σύμφωνα με τα μέτρα και τα σταθμά του ναζισμού: τη ρητορική της «καθαρότητας», βιολογικής, ιατρικής και πολιτισμικής. Όσους ονόμαζαν «εχθρούς» τούς στιγμάτιζαν είτε ως κατώτερης βιολογικής καταγωγής, που υποτίθεται ότι έθετε σε κίνδυνο την «ανώτερη άρια φυλή» είτε ως φορείς θανατηφόρων ασθενειών, που έπρεπε να εξοντωθούν προκειμένου να σωθεί η «φυλή».
♦ Μήπως στοιχεία μιας τέτοιας ρητορικής επιβιώνουν και σήμερα; Έχεις ακούσει ή έχεις διαβάσει πρόσφατα απόψεις που στιγματίζουν ολόκληρες κοινωνικές ομάδες ως «φορείς ασθενειών» ή ως «βρόμικες» και «μιαρές» που «μολύνουν» το σώμα αλλά και τον πολιτισμό των «υγιών» δυτικών κοινωνιών και ως εκ τούτου πρέπει να απομακρυνθούν από αυτές;