«Άρια φυλή»
ΑΚΟΥΣΑΜΕ…
♦ «Αίμα και τιμή»
♦ «Η άρια φυλή»
♦ «Το έθνος κινδυνεύει»
♦ «Ζήτω ο αρχηγός!»
♦ «Θα πρέπει να θυσιαστούμε»
♦ «Θα ξαναγυρίσουμε και θα τρέμει η γη»
♦ «Deutschland über alles»
ΑΣ ΑΝΑΛΥΣΟΥΜΕ…
♦Ο ναζιστικός λόγος συχνά αναφέρεται στο «αίμα», στο οποίο αποδίδει σχεδόν θεϊκές ιδιότητες: αφενός θεωρεί ότι καθορίζει τα κοινωνικά χαρακτηριστικά μιας ομάδας ανθρώπων και διαμορφώνει την κουλτούρα τους, αντίληψη από την οποία εκπορεύεται και ο ρατσισμός που χαρακτηρίζει τον ναζισμό· αφετέρου παραπέμπει στα πεδία μάχης, που λατρεύονται από τους ναζί, και στην εξόντωση όσων βαφτίζει εχθρούς.
ΗΞΕΡΕΣ ΟΤΙ…
♦ Οι απόψεις του ναζισμού περί ανωτερότητας της «άριας φυλής» εκπηγάζουν από τις αντιλήψεις του Αρτύρ ντε Γκομπινώ (1816-1882), ενός Γάλλου διπλωμάτη, που ουσιαστικά θεμελίωσε τον ρατσισμό, κυρίως μέσα από το βιβλίο του Η ανισότητα των ανθρώπινων φυλών;
♦ Οι απόψεις του Γκομπινώ αποτελούν βασική αναφορά των περισσότερων ακροδεξιών οργανώσεων σήμερα;
ΑΣ ΑΝΑΛΥΣΟΥΜΕ…
♦ Μέσα από τη μεταφυσική προσέγγιση του «αίματος», ο ναζισμός κατασκευάζει την έννοια της «φυλής», που αναφέρεται σε υποτιθέμενα κοινά βιολογικά χαρακτηριστικά μιας ομάδας ανθρώπων. Στόχος των ναζί ήταν να διατηρηθεί η «φυλετική καθαρότητα» και να «προστατευτεί» από τις προσμείξεις με άλλους λαούς. Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν η εξόντωση εκαμομμυρίων ανθρώπων.
♦ Η έννοια της «τιμής» που συχνά επικαλούνται τα ναζιστικά κείμενα και τα ναζιστικά συνθήματα συνήθως πηγαίνει μαζί με την έννοια του «αίματος». Το σύνθημα «Αίμα και τιμή» («Blut und Ehre»), είναι χαρακτηριστικό του χιτλερικού καθεστώτος. H «τιμή» των ναζί είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον αριθμό των συνανθρώπων τους που δολοφονούν.
♦ Άλλο ένα σύνθημα των ναζί ήταν το «Θα ξαναγυρίσουμε και θα τρέμει η γη», το οποίο αποδίδεται στον Γιόζεφ Γκαίμπελς, τον υπουργό Προπαγάνδας στο Τρίτο Ράιχ. Σήμερα αναπαράγεται συχνά από τους νοσταλγούς του ναζισμού ανά την υφήλιο τόσο για να γίνουν σαφείς οι ιδεολογικές αντιλήψεις αυτών που το αναπαράγουν όσο και για να δοθεί ένας τόνος «αποκάλυψης» αλλά και εκφοβισμού.
♦ Σε αυτή τη βάση κατασκευάζονται και οι έννοιες του «έθνους» και του «λαού», που περιγράφουν μια ομογενοποιημένη ομάδα στρατιωτών που οφείλουν να είναι υποταγμένοι στον «αρχηγό» του κράτους και να εξοντώνουν όσους αυτός υποδεικνύει.
♦ Όπως είναι κατανοητό, άλλο ένα βασικό χαρακτηριστικό του ναζισμού είναι η λατρεία προς τον «αρχηγό», γνωστή ως «Führerprinzip». Ο «αρχηγός» θεωρείται ανώτερος όλων και κάτοχος της απόλυτης αλήθειας. Ως εκ τούτου καμιά και κανείς δεν έχει το δικαίωμα να αμφισβητήσει, αλλά οφείλει να τον ακολουθεί πιστά.
♦ Οι ναζί προπαγάνδιζαν ότι η «άρια φυλή» χρειαζόταν «ζωτικό χώρο» για να εξελιχθεί και να προστατευτεί από όσους βάφτιζε εχθρούς. Όλες αυτές οι αντιλήψεις θα μπορούσαν να εξυπηρετηθούν μόνο από μια εθνικιστική και ακραία ιμπεριαλιστική, δηλαδή επεκτατική στρατηγική, που στόχο θα είχε την υποδούλωση των γειτονικών της Γερμανίας χωρών. Δεν πέρασαν πολλά χρόνια από τη διάδοση αυτών των αντιλήψεων μέχρι την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία και την έναρξη του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου.
♦ Συνολικά όμως η ιδεατή κατάσταση για τους ναζί είναι ο πόλεμος και οι αιμοσταγείς μάχες· η βία και ο θάνατος είναι το μήνυμα και ο αυτοσκοπός του ναζισμού.
♦ Ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο, όλες οι επικλήσεις περί αναγκαίων θυσιών δεν είναι επικλήσεις για θυσίες υπέρ της ελευθερίας ή των ανθρώπινων δικαιωμάτων αλλά για θυσίες με αυτοσκοπό τον θάνατο, ο οποίος υμνείται, και την υποταγή στον «αρχηγό».
ΑΣ ΣΥΖΗΤΗΣΟΥΜΕ…
♦ Κάποιοι από τους ναζί που ήταν υπεύθυνοι για τον σχεδιασμό των μαζικών εκτελέσεων και εξοντώσεων δικάστηκαν μετά το τέλος του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου σε μια σειρά από δίκες που πραγματοποιήθηκαν στη Νυρεμβέργη της Γερμανίας και έμειναν γνωστές ως «Δίκες της Νυρεμβέργης». Οι περισσότεροι κατηγορούμενοι υποστήριξαν ότι το μόνο που έκαναν ήταν να ακολουθούν τις εντολές των ανωτέρων τους. Ποια αισθήματα και τι σκέψεις σάς προκαλεί αυτός ο ισχυρισμός;
♦ Τι συμπέρασμα βγάζετε σχετικά με τη λογική και την πρακτική της υποταγής και της σκληρής ιεραρχίας στη ναζιστική Γερμανία; Ποια τα αποτελέσματά της;
♦ Πιστεύετε ότι η δικαιολογία περί εκτέλεσης εντολών ανωτέρων αθωώνει τους κατηγορούμενους πρακτικά και ηθικά;
♦ Ποιος ο ρόλος της κριτικής αλλά και της αντίστασης ή της ανυπακοής, ατομικής και συλλογικής;
ΑΣ ΔΟΥΜΕ…
♦ Το ντοκιμαντέρ για το πείραμα του Μίλγκραμ, που επιχειρεί να προσεγγίσει τον ρόλο της εξουσίας και την υπακοή των ανθρώπων σε αυτή.
ΑΣ ΠΑΙΞΟΥΜΕ ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ…
♦ Για να δούμε και την άλλη όψη του νομίσματος, την όψη της αντίστασης και της ανυπακοής, ας ανατρέξουμε στη δραστηριότητα με τίτλο «Πού είναι ο Άουγκουστ» (ενότητα «Στην τάξη και στην πράξη») και ας συζητήσουμε τη θρυλική φωτογραφία στην οποία ένα πλήθος ανθρώπων χαιρετά ναζιστικά. Μοναδική εξαίρεση αποτελεί ο Άουγκουστ Λαντμέσερ…
ΑΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΤΟΥΜΕ…
♦ Πιθανώς να γνωρίζεις ότι τόσο στην Ελλάδα όσο και σε άλλες χώρες της Ευρώπης υπάρχουν άνθρωποι ή ομάδες που ενστερνίζονται και προπαγανδίζουν τις ναζιστικές αντιλήψεις προβαίνοντας σε αντίστοιχες πρακτικές. Συχνά οι εκπρόσωποι αυτών των αντιλήψεων χαιρετούν ναζιστικά για να δηλώσουν την πολιτική τους ταυτότητα ως νοσταλγών του χιτλερισμού. Ακόμα πιο συχνά όμως οι ίδιοι άνθρωποι, όταν μιλούν δημόσια, αρνούνται ότι χαιρετούν ναζιστικά. Γιατί πιστεύεις ότι το αρνούνται;
ΑΣ ΣΚΕΦΤΟΥΜΕ…
♦ Με ποιον σκοπό μπήκαν στη μάχη όσοι πολίτες πολέμησαν τον ναζισμό και με ποιον σκοπό πολέμησαν όσο τον υπερασπίστηκαν. Μπορούμε να μιλάμε και στις δύο περιπτώσεις για «θυσία»; Ποιες αντιλήψεις υπηρετούνταν στη μία και ποιες στην άλλη περίπτωση;
«Εβραίοι»
ΑΚΟΥΣΑΜΕ…
♦ «Οι Εβραίοι, αυτοί οι αρουραίοι»
ΑΣ ΑΝΑΛΥΣΟΥΜΕ…
♦ Τα βασικά διαφοροποιητικά στοιχεία του ναζισμού από τον φασισμό ήταν ο ακραίος αντισημιτισμός, καθώς και η επιμονή στη βιολογική και στην πολιτισμική ανωτερότητα κάποιων φυλών έναντι άλλων.
♦ Ο ναζισμός στιγμάτισε εκατομμύρια ανθρώπους ως «υπάνθρωπους». Η έννοια του υπανθρώπου αφαιρούσε από τους ανθρώπους την ανθρώπινη υπόστασή τους και τους παρουσίαζε σαν όντα διαβολικά και εξωκοινωνικά.
♦ Σε αυτή την κατεύθυνση λειτουργούσε και η παρομοίωση των Εβραίων με αρουραίους, δηλαδή με ζώα βρόμικα, που δρουν υπόγεια και προκαλούν αποστροφή.
♦ Σε μια τέτοια προπαγάνδα στηρίχτηκε το ναζιστικό καθεστώς για τις μαζικές δολοφονίες Πολωνών, Ρομά, Σίντι και όσων θεωρούνταν «αλλόφυλοι» και «κατώτεροι».
«Κομμουνισμός»
ΑΚΟΥΣΑΜΕ…
♦ «Η κόκκινη πανούκλα»
ΑΣ ΑΝΑΛΥΣΟΥΜΕ…
♦ Με αυτή την εικόνα παρουσιάζει ο ναζισμός τον κομμουνισμό: τον περιγράφει σαν μια καταστροφή για την ανθρωπότητα, διασπείροντας τον φόβο και την αποστροφή. Ο ναζισμός επιλέγει να μην εκφράσει με λογικά επιχειρήματα την αντίθεσή του με τον κομμουνισμό και γι’ αυτόν τον λόγο δεν τον προβάλλει σαν πολιτική ιδεολογία. Τούτο γιατί ο ναζισμός αποστρέφεται οποιαδήποτε επί της ουσίας πολιτική αντίληψη και συζήτηση, διαδικασίες που απαιτούν κριτική σκέψη και επιχειρήματα: ο κομμουνισμός χρειάζεται να απορριφθεί όχι μέσα από κάποια συλλογιστική επεξεργασία αλλά «γιατί έτσι».
♦ Αν οι Εβραίοι αποτελούσαν το ένα πρόσωπο του κατεξοχήν εχθρού για τους ναζί, ο κομμουνισμός αποτελούσε το άλλο. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι οι πρώτοι κρατούμενοι των στρατοπέδων εξόντωσης ήταν κομμουνιστές που εγκλείστηκαν στο στρατόπεδο Νταχάου, ενώ χιλιάδες άλλοι δολοφονήθηκαν με τον ίδιο τρόπο.
ΑΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΟΥΜΕ…
♦ Πιθανώς να γνωρίζεις ότι τόσο στην Ελλάδα όσο και σε άλλες χώρες της Ευρώπης δραστηριοποιούνται (νεο)ναζιστικές ομάδες, οι οποίες εκτός από την προπαγάνδιση των ναζιστικών αντιλήψεων προβαίνουν και σε αντίστοιχες πρακτικές που συχνά καταλήγουν ακόμα και στη δολοφονία. Έχεις υπόψη σου κάποια τέτοια ομάδα είτε στην Ελλάδα είτε αλλού;
♦ Ας αναζητήσουμε τα χαρακτηριστικά των θυμάτων των εν λόγω ομάδων. Ποια η σχέση αυτών των εγκλημάτων με τον ρατσισμό και τον αντικομμουνισμό που χαρακτηρίζει τον ναζισμό;
ΑΣ ΑΝΑΤΡΕΞΟΥΜΕ…
♦ Στην ενότητα Αντίσταση στον ναζισμό για να συζητήσουμε σχετικά με τον έτερο εχθρό της Εθνικής Αντίστασης, τα Τάγματα Ασφαλείας, και τη σχέση τους με τον αντικομμουνισμό.
ΑΣ ΔΙΑΒΑΣΟΥΜΕ…
♦ Το βιβλίο Μαουτχάουζεν του Ιάκωβου Καμπανέλλη (Κέδρος, 2009), θεατρικού συγγραφέα και ακαδημαϊκού, που συνελλήφθη από τους ναζί και αιχμαλωτίστηκε για δύο χρόνια στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Μαουτχάουζεν. Στο βιβλίο αυτό εξιστορεί όσα έζησε εκεί ο ίδιος και οι συγκρατούμενοί του.
«Πολιτική»
ΑΚΟΥΣΑΜΕ…
♦ «Το σάπιο πολίτευμα της δημοκρατίας»
♦ «Οι ξεπουλημένοι πολιτικοί»
ΑΣ ΑΝΑΛΥΣΟΥΜΕ…
♦ Η χιτλερική ρητορική επαναλάμβανε συνεχώς ότι τα κοινωνικά προβλήματα οφείλονται όχι απλώς στις κυβερνητικές πολιτικές επιλογές αλλά στην ίδια τη δημοκρατία ως πολίτευμα. Και επέμενε ότι η δημοκρατία όφειλε να ανατραπεί από ένα απολυταρχικό καθεστώς τον έλεγχο του οποίου θα έχει ένας «πεφωτισμένος» ηγέτης με τη βοήθεια των «αρίστων», όπως ανέφερε, δηλαδή του στρατού. Επρόκειτο ακριβώς για το καθεστώς που επέβαλε στη Γερμανία.
ΑΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΤΟΥΜΕ…
♦ Πώς θα σχολίαζες αυτή την αντίληψη; Μπορείς να καταστρώσεις μια συλλογιστική με επιχειρήματα ώστε να υπερασπιστείς την άποψή σου; (βλ. και την κάρτα «Δημοκρατία»)
ΑΣ ΑΝΑΛΥΣΟΥΜΕ…
♦ Παράλληλα, ο ναζισμός υποστήριζε ότι οι «προδότες πολιτικοί» σήμαιναν ότι η ίδια η πολιτική είναι μια προδοσία και ότι αυτό που χρειάζεται είναι μια μιλιταριστική συγκρότηση του λαού, ο οποίος πρέπει να είναι ανά πάσα στιγμή έτοιμος να επιτεθεί στους «εχθρούς».
♦ Γι’ αυτόν τον λόγο ο ναζισμός παρουσιαζόταν σαν κάτι έξω από την πολιτική, σαν θεόσταλτο κίνημα.
ΑΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΟΥΜΕ…
♦ Τι συνέπειες έχει η αποπολιτικοποίηση των κοινωνικών προβλημάτων και η προβολή των πολιτικών απόψεων ως φυσικών ή θεϊκών νόμων; Χωράει μέσα σε ένα τέτοιο σχήμα η αμφισβήτηση και η διαφωνία;
♦ Πώς φαντάζεσαι την ιδεατή σχέση μιας κοινωνίας με την πολιτική και τη λήψη αποφάσεων;
«Συμφέροντα»
ΑΚΟΥΣΑΜΕ…
♦ «Θα πολεμήσουμε τα συμφέροντα»
♦ «Το σύστημα μας πολεμάει»
ΑΣ ΕΡΕΥΝΗΣΟΥΜΕ…
♦ Το ναζιστικό καθεστώς, προκειμένου να προσελκύσει τα λαϊκά στρώματα που πλήττονταν από τη φτώχεια και την ανεργία, προπαγάνδιζε ότι ήταν ένα αντικαπιταλιστικό κόμμα, που αντιμαχόταν τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα. Πόσο αλήθεια ήταν άραγε κάτι τέτοιο;
♦ Ποια η σχέση του ναζιστικού κόμματος με τις μεγάλες βιομηχανίες αλλά και την πολιτική ελίτ που τις στήριζε; Ας το συζητήσουμε αφού δούμε το ντοκιμαντέρ «Φασισμός Α.Ε.».
ΗΞΕΡΕΣ ΟΤΙ…
♦ Στα στρατόπεδα εξόντωσης εκατομμύρια συνάνθρωποί μας υποβάλλονταν σε καταναγκαστική εργασία τα προϊόντα της οποίας καρπώνονταν οι μεγάλες αυτοκινητοβιομηχανίες και φαρμακοβιομηχανίες καταφέρνοντας να μεγιστοποιούν το κέρδος τους χωρίς κανένα κόστος;
ΑΣ ΑΝΑΛΟΓΙΣΤΟΥΜΕ…
♦ Στην πύλη εισόδου του Άουσβιτς υπήρχε η φράση «Arbeit macht frei», που στα ελληνικά σημαίνει «Η εργασία απελευθερώνει». Πώς νιώθετε και τι σκέφτεστε όταν αναλογίζεστε πως η φράση αυτή ήταν γραμμένη έξω από ένα στρατόπεδο εξόντωσης και καταναγκαστικής εργασίας; Για ποιον λόγο πιστεύετε ότι το ναζιστικό καθεστώς επέλεξε να χρησιμοποιήσει εκεί αυτή τη φράση;
ΑΣ ΕΡΕΥΝΗΣΟΥΜΕ…
♦ Γνωρίζεις την ιστορία πίσω από την κατασκευή της μεταλλικής επιγραφής «Arbeit macht frei»; Μπορείς να την ανακαλύψεις αν ανατρέξεις στην ομώνυμη δραστηριότητα.
ΑΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΟΥΜΕ…
♦ Έχεις ακούσει για τις «πορείες θανάτου»; Λίγο πριν από το τέλος του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου και την απελευθέρωση των στρατοπέδων εξόντωσης από τους Συμμάχους, οι ναζί ανάγκαζαν τους κρατούμενους να διανύσουν τεράστιες αποστάσεις πεζοί προκειμένου να μην απελευθερωθούν αλλά να μεταφερθούν από τα στρατόπεδα εξόντωσης σε γερμανικά στρατόπεδα για να χρησιμοποιηθούν σε καταναγκαστική εργασία ή για να πεθάνουν. Μπορείς να βρεις περισσότερες πληροφορίες;
«Γυναίκες»
ΑΚΟΥΣΑΜΕ…
♦ «Πιάστε το τηγάνι, το φαράσι και τη σκούπα και παντρευτείτε έναν άντρα»
ΑΣ ΑΝΑΛΥΣΟΥΜΕ…
♦ Η φράση αυτή προέρχεται από τις «Εννιά εντολές για τον αγώνα των εργατών», που συνέγραψε ο Χέρμαν Γκαίρινγκ, στέλεχος του ναζιστικού κόμματος, το 1934. Πώς θα τη σχολιάζατε;
♦ Ποια συμπεράσματα μπορούμε να βγάλουμε σχετικά με τη θέση των γυναικών στο Τρίτο Ράιχ;
ΑΣ ΣΥΖΗΤΗΣΟΥΜΕ…
♦ Είναι ευρέως διαδεδομένη η άποψη που υποστηρίζει ότι ο ναζισμός αντιλαμβανόταν τις γυναίκες σαν εργαλεία αναπαραγωγής της «άριας φυλής» και επισήμαινε ότι αυτή ήταν η εκ φύσεως ορισμένη αποστολή των γυναικών και ο ρόλος τους.
♦ Σύμφωνα με όσα συζητήσαμε μέχρι τώρα, ποια είναι η δική σου άποψη σε σχέση με το ζήτημα;
♦ Εκτιμάς ότι ο ναζισμός αντιλαμβανόταν τις γυναίκες και τους άντρες ως ισότιμα όντα;
ΑΚΟΥΣΑΜΕ…
♦ «Έχοντας βαθύτατη συναίσθηση της καταστροφής που επιφέρει το φεμινιστικό πνεύμα της εποχής μας, είμαστε ενάντια σε κάθε λογής διακηρύξεις για την ισότητα των δύο φύλων» (πηγή: http://ideology-studies.blogspot.com).
ΑΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΤΟΥΜΕ…
♦ Η φράση προέρχεται από ελληνικό ιστότοπο φιλικά προσκείμενο στις ναζιστικές αντιλήψεις. Ποια αντίληψη εκφράζει σε σχέση με τη θέση των γυναικών; Πώς θα τη σχολιάζατε;
ΓΙΑ ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΣΥΖΗΤΗΣΗ…
♦ Εδώ μπορείτε να βρείτε το πρόγραμμα των 25 σημείων του ναζιστικού κόμματος. Αναγνωρίζετε σε αυτό κάποια από τα στοιχεία που αναφέρθηκαν μέχρι στιγμής; Ποια επιπλέον χαρακτηριστικά θα μπορούσαμε να προσθέσουμε;
♦ Εκεί, εκτός των άλλων, βλέπουμε να αναφέρεται η έννοια της ισότητας των εθνών, του δικαιώματος των πολιτών στην εκπαίδευση και στην ασφάλιση, ακόμα και της ανεξιθρησκίας. Πιστεύετε ότι αυτές οι διακηρύξεις συνάδουν με τη συνολική αντίληψη του ναζισμού ή ακόμα περισσότερο με την πρακτική του;